Obowiązywanie prawa

Obowiązywanie prawa – obowiązek przestrzegania i stosowania przepisów prawa odnosi się wyłącznie do przepisów obowiązujących. Można wyróżnić trzy podstawowe koncepcje obowiązywania norm prawnych:

– w sensie normatywnym, systemowym, formalnym;

– w sensie faktycznym, behawioralnym;

– w sensie aksjologicznym.

W sensie normatywnym obowiązują te normy, które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone. W sensie faktycznym obowiązują te normy, za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności. W sensie aksjologicznym obowiązują te normy, które spełniają przyjęte kryteria etyczne.

Koncepcja obowiązywania prawa, na której opiera się praktyka prawnicza, jest koncepcją mieszaną, łączącą wszystkie wymienione wyżej koncepcje z wyraźną jednak przewagą elementów charakterystycznych dla normatywnej koncepcji obowiązywania prawa. A więc:

a) obowiązują tylko te normy, które zostały prawidłowo ustanowione;

b) norma prawna, żeby mogła obowiązywać, musi zostać prawidłowo ogłoszona;

c) obowiązują nie tylko normy wprost ustanowione, ale także normy, które stanowią ich konsekwencję;

d) nie obowiązują normy, które zostały wyraźnie lub milcząco uchylone;

e) elementem koncepcji obowiązującej w sensie faktycznym jest reguła Zgodnie z tą regułą, norma prawna traci moc obowiązującą wskutek jej niestosowania przez dłuższy okres czasu lub wskutek radykalnej zmiany okoliczności;

f) wiele kontrowersji budzi wykorzystanie przez praktykę prawniczą elementów obowiązywania prawa w sensie aksjologicznym, a zwłaszcza reguły, która stanowi, że nie obowiązują normy prawne, nawet jeśli nie zostały formalnie uchylone, które rażąco naruszają elementarne i niekontrowersyjne zasady moralne. Sądy polskie, a zwłaszcza Trybunał Konstytucyjny, stanęły jednak na stanowisku, że normy prawne obowiązują tak długo, jak nie zostaną uchylone, nawet jeśli są niesłuszne.

Aspekt czasowy obowiązywania – norma prawna obowiązuje w okresie od jej wejścia w życie do momentu uchylenia.

Aspekt terytorialny obowiązywania – normy prawne obowiązują na terytorium danego państwa, a w przypadku państw federalnych i aktów prawa miejscowego, mogą obowiązywać także tylko na części terytorium państwa.

Aspekt personalny obowiązywania – prawo obowiązuje wszystkie podmioty, również obcokrajowców znajdujących się na terytorium danego państwa z wyłączeniem osób objętych immunitetem dyplomatycznym. Prawo danego państwa obowiązuje jego obywateli także wtedy, gdy przebywają za granicą.