Opcje barierowe

Arkadiusz Napiórkowski

Chcesz założyć rachunek maklerski? Kliknij TUTAJ.

Opcja barierowa powstaje poprzez dodanie do opcji standardowej elementu konstrukcyjnego zwanego barierą (ang. barrier). Jest to poziom ceny instrumentu bazowego, którego osiągnięcie decyduje o przedterminowym wygaśnięciu opcji lub też o jej aktywacji. Poziom bariery ustalany jest w momencie zawierania kontraktu opcyjnego. Opcje barierowe zaliczane są do grupy opcji uwarunkowanych, ponieważ ich wartość zależna jest od ceny instrumentu bazowego w całym okresie życia opcji.

Opcja z barierą wejścia (ang. knock-in option) zaczyna aktywnie istnieć w momencie osiągnięcia bariery przez cenę instrumentu bazowego, a opcja barierowa staje się tym samym opcją standardową (opcja ulega aktywacji). Jeśli bariera zostanie osiągnięta, nabywca opcji może liczyć na otrzymanie wypłaty, o ile tylko wygasła ona in-the-money. W przeciwnym przypadku, nabywcy nie przysługuje prawo do wypłaty, niezależnie od tego, czy opcja miała wartość wewnętrzną w dniu wygaśnięcia czy też nie.

Opcja z barierą wyjścia (ang. knock-out option) istnieje aż do momentu, w którym cena instrumentu bazowego osiągnie poziom bariery (opcja ulega dezaktywacji). Jeśli w całym okresie życia do tego nie dojdzie, wygasa ona jako opcja standardowa. Jednorazowe osiągnięcie przez cenę instrumentu bazowego poziomu bariery definitywnie przesądza o losie opcji. Jeśli np. bariera wyjścia została osiągnięta, opcja przestaje istnieć niezależnie od tego, co stanie się z ceną aktywu bazowego w przyszłości.

W zależności od wzajemnego położenia bariery i ceny instrumentu bazowego wyróżniamy opcje z barierą „w górę” oraz opcje z barierą „w dół”. Pierwszy przypadek ma miejsce, gdy bariera ustawiona jest powyżej bieżącej ceny instrumentu bazowego. Aby ją osiągnąć, kurs aktywu bazowego musi wzrosnąć w okresie życia opcji. W drugim przypadku bariera znajduje się poniżej ceny instrumentu pierwotnego, dlatego musi dojść do deprecjacji ceny aktywu bazowego, aby została ona osiągnięta. Warto zwrócić uwagę, że rodzaj bariery zależy od położenia względem ceny spot, a nie ceny forward instrumentu bazowego. Przy dużych różnicach pomiędzy tymi wielkościami może się zdarzyć, że poziom bariery będzie umiejscowiony pomiędzy kursem spot a kursem forward.

Zważywszy, że bariera mogą mieć charakter bariery wejścia lub wyjścia oraz, że mogą być one ustawione powyżej lub poniżej ceny instrumentu bazowego, otrzymujemy cztery podstawowe typy opcji barierowych. Jeśli dodatkowo do powyższej klasyfikacji dołączymy podział na opcje kupna i opcje sprzedaży otrzymamy osiem typów opcji barierowych:

– opcje kupna z barierą wejścia w górę (ang. barrier knock-up-and-in call options),
– opcje kupna z barierą wejścia w dół (ang. barrier knock-down-and-in call options),
– opcje kupna z barierą wyjścia w górę (ang. barrier knock-up-and-out call options),
– opcje kupna z barierą wyjścia w dół (ang. barrier knock-down-and-out call options),
– opcje sprzedaży z barierą wejścia w górę (ang. barrier knock-up-and-in put options),
– opcje sprzedaży z barierą wejścia w dół (ang. barrier knock-down-and-in put options),
– opcje sprzedaży z barierą wyjścia w górę (ang. barrier knock-up-and-out put options),
– opcje sprzedaży z barierą wyjścia w dół (ang. barrier knock-down-and-out put options).

W literaturze przedmiotu dokonuje się niekiedy podziału opcji barierowych na dwie grupy: opcje, dla których bariera jest ustawiona out-of-the-money (tzn. powyżej ceny spot dla opcji sprzedaży i poniżej dla opcji kupna) oraz opcje, gdzie bariera leży in-the-money (powyżej ceny spot dla opcji kupna i poniżej dla opcji sprzedaży). Te pierwsze określane są angielskim słowem knock (knock-in, knock-out), drugie słowem kick (kick-in, kick-out).

Oczywiście, gdyby przyjąć rozróżnienie na opcje knock i opcje kick, nie byłoby konieczne podawanie w którym miejscu znajduje się bariera. Jeśli np. opcja określona byłaby jako kick-in cali, byłaby to opcja kupna z barierą wejścia w górę. Aby jednak nie wprowadzać zamętu terminologicznego pozostanę przy nazywaniu opcji barierowych wyłącznie słowem knock. Podział na opcje knock i opcje kick będzie jednak przydatny przy omawianiu zastosowań opcji barierowych.

Opcje barierowe zawierają niekiedy klauzulę tzw. rabatu. Jest to określona kwota pieniężna przysługująca nabywcy opcji w sytuacji, gdy opcja z barierą wejścia nie rozpoczęła swego istnienia jako opcja standardowa (bariera nie została osiągnięta) lub też gdy opcja z barierą wyjścia przestała istnieć na skutek osiągnięcia bariery. Kwota ta stanowi zwykle określoną część premii zapłaconej przez nabywcę opcji. Jej występowanie zależne jest od porozumienia stron kontraktu, lecz w praktyce duże znaczenie mają reguły przyjęte na rynku danego instrumentu bazowego. Przykładowo na rynku opcji walutowych zasadą jest brak płatności rabatowej. Należy jednak podkreślić, że nabywcy nie przysługuje rabat w przypadku, gdy opcja istnieje w momencie wygasania, lecz nie ma ona wartości wewnętrznej.

Moment płatności rabatu, a także jego wysokość, zależy od charakteru bariery. Jeśli jest to opcja z barierą wejścia, o tym, że bariera nie jest osiągnięta, wiemy dopiero w dniu wygaśnięcia. Płatność rabatu następuje więc w momencie rozliczenia opcji, a jego wysokość jest stała, zapisana w kontrakcie opcyjnym. W przypadku opcji z barierą wyjścia, rabat wypłacany jest natychmiast po dezaktywacji opcji, a jego wysokość jest zależna od momentu, w którym bariera została osiągnięta.

Fragment pracy Arkadiusza Napiórkowskiego „Charakterystyka, wycena i zastosowanie wybranych opcji egzotycznych” (Warszawa, 2001 r.). Praca ukazała się w ramach serii wydawniczej „Materiały i Studia” Narodowego Banku Polskiego, gdzie publikowane są opracowania, będące efektem badań pracowników Departamentu Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych oraz autorów z innych departamentów Narodowego Banku Polskiego, jak również uczelni oraz instytucji finansowych. Dotyczą one ważnych, z punktu widzenia teorii i praktyki, problemów związanych z bankowością i polityką pieniężną. Czasopismo ukazuje się w języku polskim. Wybrane numery dostępne są również w języku angielskim. Rozprowadzane jest bezpłatnie.