Czy w odniesieniu do spółek prawa handlowego ograniczenia wysokości wynagrodzenia, które zawiera tzw. „ustawa kominowa” odnoszą się wyłącznie do członków zarządu, czy również do dyrektorów?
Ustawa z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (zwana popularnie „ustawą kominową”) zawiera dwa podstawowe kryteria definiujące zakres jej stosowania.
Kryterium pierwsze stanowi normatywnie określony krąg podmiotów w ramach których może być sprawowana kierownicza funkcja której dotyczy ustawa (art. 1). Zgodnie z nim ustawę stosuje się do:
1) przedsiębiorstw państwowych,
2) państwowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, które nie są jednocześnie podmiotami, o których mowa w pkt 8, 9 i 11, oraz nie są szkołami wyższymi,
3) samorządowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, które nie są jednocześnie podmiotami, o których mowa w pkt 4, 6 i 7,
4) jednoosobowych spółek prawa handlowego utworzonych przez Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego,
5) spółek prawa handlowego, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji,
6) spółek prawa handlowego, w których udział jednostek samorządu terytorialnego przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji,
7) spółek prawa handlowego, w których udział spółek, o których mowa w pkt 4-6, przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji,
8) agencji państwowych, bez względu na ich formę organizacyjno-prawną,
9) jednostek badawczo-rozwojowych lub podmiotów, do których stosuje się odpowiednio przepisy o jednostkach badawczo-rozwojowych,
10) fundacji, w których dotacja ze środków publicznych przekracza 25% rocznych przychodów albo w których mienie pochodzące ze środków publicznych przekracza 25% majątku fundacji na koniec roku kalendarzowego i jego wartość przekracza 10% przychodów tej fundacji,
11) funduszy celowych utworzonych na mocy odrębnych ustaw,
12) państwowych jednostek i zakładów budżetowych, z wyjątkiem organów administracji publicznej i organów wymiaru sprawiedliwości oraz podmiotów, których kierownicy podlegają przepisom ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. Nr 20, poz. 101, z 1982 r. Nr 31, poz. 214, z 1985 r. Nr 22, poz. 98 i Nr 50, poz. 262, z 1987 r. Nr 21, poz. 123, z 1989 r. Nr 34, poz. 178, z 1991 r. Nr 100, poz. 443, z 1993 r. Nr 1, poz. 1, z 1995 r. Nr 34, poz. 163 i Nr 142, poz. 701, z 1996 r. Nr 73, poz. 350, Nr 89, poz. 402, Nr 106, poz. 496 i Nr 139, poz. 647, z 1997 r. Nr 75, poz. 469 i Nr 133, poz. 883, z 1998 r. Nr 155, poz. 1016 i Nr 160, poz. 1065, z 1999 r. Nr 110, poz. 1255 oraz z 2000 r. Nr 6, poz. 69),
13) gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,
14) samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Kryterium drugie
Drugie kryterium, zawarte w art. 2 ustawy kominowej, odnosi się bezpośrednio do rodzajów sprawowanych funkcji, wskazując na:
1) kierowników jednostek organizacyjnych wymienionych w akapicie powyżej, a w szczególności dyrektorów, prezesów, tymczasowych kierowników, zarządców komisarycznych i osób zarządzających na podstawie umów cywilnoprawnych,
2) zastępców kierowników jednostek organizacyjnych wymienionych w akapicie powyżej, a w szczególności zastępców dyrektorów i wiceprezesów,
3) członków organów zarządzających jednostek organizacyjnych, o których mowa w akapicie powyżej, a w szczególności członków zarządów,
4) głównych księgowych jednostek organizacyjnych wymienionych w akapicie powyżej,
5) likwidatorów jednostek organizacyjnych wymienionych w akapicie powyżej,
6) członków organów nadzorczych jednostek organizacyjnych wymienionych w akapicie powyżej, a w szczególności rad nadzorczych i komisji rewizyjnych,
7) kierowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Stosowanie ustawy kominowej do dyrektorów w spółkach handlowych
W świetle powyższych przepisów nie ulega więc wątpliwości, że ustawa kominowa może potencjalnie odnosić się do dyrektorów i zastępców dyrektorów, jednakże tylko w wypadku jeśli pełnią oni rolę „kierowników jednostek organizacyjnych” oraz „zastępców kierowników jednostek organizacyjnych”. Podkreślić przy tym należy, że przepis wyraźnie wskazuje na kierowników jednostek organizacyjnych jako całości (czyli m.in. kierowników spółek prawa handlowego w której udział jednostek samorządu terytorialnego przekracza 50% kapitału zakładowego), zaś funkcję taką należy odróżnić od funkcji kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych w ramach jednostek organizacyjnych. Dlatego też kluczowego charakteru nie posiada nominalne określenie sprawowanej funkcji jako „dyrektora”, ale rzeczywisty zakres obowiązków tego dyrektora, który poazwala odróżnić kierownika jednostki organizacyjnej jako całości (i jego zastępców) od kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych w ramach jednostek organizacyjnych.
Samo pojęcie „kierownika” którym operuje ustawa wiązać należy ze sprawowaniem funkcji pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych (tak: art. 241[26] § 2 kodeksu pracy w zw. z art. 128 § 2 pkt 2 kodeksu pracy). W pierwszej kolejności wskazuje to więc na prezesa spółki i innych członków jej zarządu. Jednakże, stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2005 r. (I PK 174/04), do osób kierujących zakładami pracy należy zaliczyć nie tylko samych kierowników ale i ich zastępców, którzy okresowo mają takie same kompetencje jak kierownicy, a także wyręczają kierowników w wykonywaniu części ich obowiązków.
Stosownie do powyższego stanowiska Sądu Najwyższego przyjąć należy, że dyrektor może zostać uznany za osobę podlegającą ustawie kominowej, o ile stanowi jedną z osób, które wyręczają kierowników (tj. zarząd spółki) w wykonywaniu części ich obowiązków.
