Stan wyższej konieczności, w myśl art. 26 § 1 k.k, zachodzi wtedy, gdy ktoś działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą niż dobro ratowane. Niebezpieczeństwem w rozumieniu art. 26 k.k. jest każda skonkretyzowana groźba naruszenia dobra prawnego, ale także przypadki kolizji obowiązków. Niebezpieczeństwo dla dobra powinno być bezpośrednie i rzeczywiste, choćby nie groziło natychmiastowym naruszeniem. Kodeks karny wprowadza w art. 26 § 1 dwie zasady:
- subsydiarności – wymaga ona, by podjęte działanie było jedynym możliwym (spośród skutecznych) środkiem do zastosowania;
- proporcjonalności – zasada ta przy stanie wyższej konieczności traktowanym jako kontratyp polega na tym, że dobro poświęcone powinno przedstawiać wartość niższą niż dobro ratowane.
Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności nastąpić może w razie naruszenia ww. zasad, a także gdy przeciwdziałanie niebezpieczeństwu nie odpowiada warunkowi bezpośredniości niebezpieczeństwa. Ponadto pomiędzy niebezpieczeństwem a akcją przeciwdziałania musi zachodzić ścisły związek czasowy (eksces ekstensywny).
Także Kodeks cywilny w art. 424 definiuje zakres stanu wyższej konieczności; w myśl tego przepisu źródłem niebezpieczeństwa może być tylko rzecz lub zwierzę. Postanowienia te dopełnia art. 142 k.c.
