Umowna właściwość sądu to właściwość wynikająca z umowy stron działających w granicach dozwolonych przez ustawę z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 Nr 43, poz. 296 ze zm.). Umowną właściwość sądu normuje art. 46 ust. 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Stanowi on, że strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów.
Umowę taką określa się mianem umowy prorogacyjnej. Umowna właściwość sądu dotyczy jedynie jego właściwości miejscowej. Strony nie mogą jednak zmienić poprzez umowną właściwość sądu właściwości wyłącznej. Oznacza to, że strony nie mogą ustanowić umownej właściwości miejscowej sądu w tych przypadkach kiedy ustawa przewiduje sąd wyłącznie właściwy.
Należy podkreślić, że umowna właściwość sądu odnosi się tylko do spraw rozpoznawanych w procesie. Nie ma zastosowania do spraw rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym. Warunkiem koniecznym umowy prorogacyjnej jest sporządzenie jej na piśmie. Umowa ta powinna być dołączona do pozwu wnoszonego do sądu umówionego przez strony. Skutkiem procesowym zawartej umowy o właściwość sądu przez strony jest obowiązek stron do wytoczenia powództwa przez sąd umówiony. Pozwany w przypadku naruszenia przez sąd powyższego obowiązku może skutecznie podnieść zarzut niewłaściwości sądu, ale tylko do czasu wdania się w spór co do istoty sprawy.
